ZAPALENIE MÓZGU I RDZENIA PO SZCZEPIENIACH PRZECIWKO WŚCIEKLIŹNIE. Zdarza się mniej więcej w 1 na 2 -0-0-0 szczepionych przypadków. Objawy neurologiczne występują zwykle w 2 lub 3 tygodniu od początku szczepień. Objawy mogą być mózgowe, rdzeniowe lub rozsiane. Najczęstszą jest postać kliniczna zapalenia rdzenia (zespół poprzecznego zajęcia rdzenia). W wielu przypadkach następuje całkowite wyzdrowienie. Niekiedy może jednak pozostać trwały niedowład kończyn dolnych lub nastąpić nawet zejście śmiertelne (np. w przypadkach przebiegających pod postacią wstępującego porażenia Landry’ego). Leczenie: ACTH i kortykosterydy.

Zmiany zapalne są rozsiane w całym ośrodkowym układzie nerwowym, ale szczególnie nasilone w pniu mózgu. Klinicznie choroba jest podobna do odmiany zachodniej końskiego zapalenia mózgu. Dla ustalenia rozpoznania konieczne są badania serologiczne. Rokowanie u dzieci starszych jest na ogół pomyślne. Jednakże u dzieci małych choroba przebiega z wysoką gorączką, drgawkami i porażeniami śmiertelność jest znaczna. W pozostałych przypadkach często występują trwałe objawy neurologiczne. Leczenie jest objawowe.

Klinicznie objawem najbardziej rzucającym się w oczy są ruchy mimowolne. Rozpoczynają się one stopniowo, często w twarzy w postaci ,,grymasów” i stopniowo nasilając się, ogarniają inne grupy mięśniowe. W okresie rozwiniętym zwykle dominują ruchy w zakresie głowy, twarzy, rąk i palców. Nierzadko występują one jednak i w m. m. tułowia, przepony i kończyn dolnych. Niekiedy ruchy obejmują tylko połowę ciała (hemichorea). Ruchy pojawiają się nagle, są szybkie, nieregularne i są wynikiem skurczu grup mięśniowych. Bardzo silne ruchy powodują „rzucanie się” dziecka w łóżku. Skurcze m. m. jamy ustnej, gardła i krtani wywołują zaburzenia mowy, niekiedy mutyzm. Ruch-y mimowolne bardzo utrudniają wykonywanie ruchów dowolnych, przerywając je i wypaczając. Poza tym stwierdza się prawdziwą niezborność. Siła mięśni wykazujących ruchy mimowolne jest z reguły zmniejszona, niekiedy tak znacznie, że mówi się o pląsawicy porażeniowej (chorea parały tica). Ruchy mimowolne w takich przypadkach zmniejszają się i nawet całkowicie ustają. Napięcie mięśniowe jest obniżone (hipotonia). Odruchy głębokie zwykle są zachowane, ale mogą być osłabione. Prawie w każdym przypadku istnieją lekkie zmiany psychiczne: nadmierna pobudliwość, drażliwość, chwiejność nastroju, trudność skupienia uwagi. Niekiedy rozwija się stan majaczeniowy lub bardzo silne podniecenie psycho-ruchowe. W części przypadków są obecne objawy gośćca ostrego lub zapalenia wsierdzia. We krwi niekiedy stwierdza się nieznaczną leukocytozę obojętnochłonną. Płyn mózgowo-rdzeniowy jest prawidłowy.

Postać zachodnia. Rezerwuar wirusa •— jak w postaci wschodniej, przeno- siciele — moskity i kleszcze. Najczęstszą porą występowania choroby jest wczesne lato. Histopatologicznie znajdujemy nacieki zapalne w oponach, nacieki kołonaczy- niowe w istocie szarej mózgu, ogniska demielinizacji i martwicy w istocie białej. Zmiany zapalne są na ogół mniejsze niż w postaci wschodniej. Okres wylęgania: od kilku do 1-0 dni. Objawy kliniczne są podobne do objawów w postaci wschodniej, ale znacznie łagodniejsze. U dzieci starszych dołączają się często wymioty i senność. W płynie mózgowo-rdzeniowym znajdujemy umiarkowany odczyn zapalny. Śmiertelność nie przekracza 1-0%. W kilkunastu procentach przypadków, zwłaszcza u dzieci małych, są trwałe pozostałości neurologiczne (niedorozwój umysłowy, napady padaczkowe, porażenia) u dzieci starszych w rzadkich przypadkach może rozwinąć się parkinsonizm. Rozpoznanie opiera się na badaniu serologicznym należy wyłączyć gruźlicze zapalenie opon. Leczenie jest objawowe.

Etiologia tych spraw chorobowych jest różnorodna: wirusowa, bakteryjna, pasożytnicza, grzybkowa mogą one występować w związku z chorobami zakaźnymi i po szczepieniach ochronnych. W rozdziale tym omówię zapalehie mózgu wirusowe, tzw. przyzakaźne i poszczepienne. Przebieg tych chorób jest zwykle ostry z gorączką, objawami mózgowymi i oponowymi. W rozpoznaniu różnicowym trzeba uwzględnić ropne

W metodzie tej stosuje się krążki nasycone ściśle oznaczoną ilością antybiotyków i liofilizowane, co pozwala na przechowywanie gotowych krążków przez dłuższy okres czasu (około 6 miesięcy). W metodzie tej ustalono wielkość średnich stref zahamowania wzrostu, które wyraża stopień wrażliwości badanego szczepu. Ustalono strefy dla szczepów wrażliwych, średnio wrażliwych, słabo wrażliwych. Metoda ta ma duże znaczenie, ponieważ umożliwia racjonalne, szybkie i eko-nomiczne leczenie antybiotykami. Należy jednakże być w pewnej mierze ostrożnym w ocenie oznaczania wrażliwości in vitro, gdyż nie zawsze odpowiada to temu, co się dzieje w ustroju ludzkim. I tak np. zarazek duru jest in vitro bardziej wrażliwy na aureomycynę niż na chloromy- cetynę, gdy tymczasem wiemy, że w ustroju rzecz ma się odwrotnie. Poza tym istnieją jeszcze następujące zastrzeżenia:

b. Tzw. „końskie” zapalenie mózgu (i rdzenia) — wschodnie i zachodnie (encephalomyelitis equina). Przypadki tego zapalenia mózgu, wywoływane przez odrębne wirusy, spotyka się w postaci epidemii we wschodnich i zachodnich obszarach Ameryki Północnej, chociaż podział ten nie jest absolutny.

Zakaźne zapalenie wielokorzonkowo-nerwowe — ZWKW (zespół Guillaina-Barre’go) posiada niejasną etiopatogenezę: alergiczną lub wirusową (?). Histopatologicznie stwierdzamy, zależnie od okresu choroby, obrzęk korzonków rdzeniowych, nacieki zapalne i zwyrodnienie włókien nerwowych. Często są nacieki w zwojach międzykręgowych. W n. n. obwodowych zmiany są mniejsze: ZWKN jest chorobą n i e- rzadką wśród dzieci nieco starszych.

Kiła układu nerwowego u dzieci jest zwykłe wyrazem kiły- wrodzonej. Rozróżniamy: kiłę oponowo-naczyniową i kiłę miąższową układu nerwowego.

Źródłem zakażenia zatok żylnych są sprawy ropne w uchu środkowym i wyrostku sutkowym, zakażone rany i ropnie tkanek miękkich głowy i twarzy, róża, ropne sprawy kołomigdałkowe i kołozębowe. Zakażenie- dociera do zatok najczęściej przez ciągłość -— drogą zakrzepowego zapalenia żył wpadających do nich. Zakażenie z zatok może szerzyć się przez ciągłość na żyły mózgowe w nie wpadające powoduje to ogniskowe uszkodzenie tkanki nerwowej. W powstawaniu zakrzepów jałowych u dzieci małych główną rolę odgrywa odwodnienie ustroju i niedożywienie. Najczęściej usadawiają się one w zatoce strzałkowej górnej. Obecnie dzięki sulfonamidom, antybiotykom i właściwemu, żywieniu dzieci chorych zarówno zakażone, jak i jałowe zakrzepy zatok żylnych zdarzają się znacznie rzadziej niż dawniej.

Uszkodzenie n. n. obwodowych powoduje jad błoniczy. Im cięższa jest błonica, tym częstsze jest to powikłanie.

a. Postać czaszkowa rozwija się wkrótce po spadku gorączki lub wcześniej (w błonicy ciężkiej). Najczęściej są dotknięte n. n. IX i X: porażenie podniebienia miękkiego i m. m. gardła — mowa nosowa, utrudnienie połykania, pokarmy dostają się do nosa — i gałązek n. III dla m. m. rzęskowych (porażenie, akomodacji). Porażenia innych n. n. czaszkowych zdarzają się rzadziej.